Մովսէս Խորենացի յաղագս մերոյս ի սկզբան յայսմ բանիցս Սահակայ Բագրատունւոյ խնդալ:

Movsēs Xorenac‘i, principiando il racconto del nostro popolo, augura a Sahak Bagratowni, salute!

Զանսպառ խաղացմունս ի քեզ աստուածայնոցն շնորհացն եւ զանդուլ հոգւոյն ի վերայ քոց իմացուածոցդ զշարժմունս ծանեայ ի ձեռն գեղեցիկ խնդրոյս, յառաջ քան զմարմնոյդ՝ զհոգւոյդ ընկալեալ զծանօթութիւն. որ եւ սիրելի իսկ իմոց ախորժակացս է, առաւել եւս սովորութեանցս: Վասն որոյ ոչ միայն գովել արժան է զքեզ, այլ եւ ի վերայ քո աղօթել՝ առ ի լինել քեզ միշտ այսպիսի:

L'eterna protezione della Grazia Divina [che è] su di te, l'ininterrotta azione dello Spirito [che agisce] sui tuoi pensieri, mi sono state rivelate dalla tua nobile richiesta. Ho dunque conosciuto la tua anima prima della tua sembianza corporale. La tua richiesta è così vicina ai miei interessi, e ancor più ai miei studi, che non soltanto devo lodarti, ma pregare che tu rimanga sempre così come sei.

Զի եթէ վասն բանին մեք, որպէս ասի, պատկեր Աստուծոյ, եւ դարձեալ՝ Առաքինութիւն բանականին է խոհականութիւն, եւ քո յայսոսիկ անհատ ցանկութիւն՝ ապա ուրեմն գեղեցիկ մտածութեամբ զխոհականութեանդ քո վառ եւ բորբոք պահելով զկայծակն՝ զարդարես զբանն, որով մնաս առ ի լինելն պատկեր. ի ձեռն որոյ եւ զայսորիկ զսկզբնատիպն ասիս ուրախացուցանել, գեղեցիկ եւ չափաւոր մոլութեամբ յայսոսիկ մոլեալ եւ զակատեալ:

Se grazie alla ragione, noi siamo – com'è scritto – immagine divina, se il buon senso e la prudenza sono prerogative dell'uomo dotato di intelligenza, e se il tuo spirito non è stato diretto verso tali risultati, meditando profondamente e mantenendo viva tale scintilla, in tal modo abbellirai la tua mente e ti avvicinerai all'immagine divina. E con questa splendida, contenuta passione, e con tali nobili interessi, soddisferai il tuo Modello, il Prototipo della ragione.

Առ որով տեսանեմ եւ զայս, զի եթէ որք յառաջ քան զմեզ եւ կամ առ մեօք եղեն հարուստք եւ իշխանք աշխարհիս Հայոց, ոչ ընդ ձեռամբ անկելոց իւրեանց արդեօք գտելոց իմաստնոց զայսպիսեացս հրամայեցին կարգել զյիշատակս բանից, եւ ոչ արտաքուստ ուստեք այսոցիկ ի ներքս ածել խորհեցան օժանդակութիւնս իմաստից, եւ զքեզ այժմ այսպիսի եղեալ ծանեաք, – ապա ուրեմն յայտ է, թէ ամենեցուն քան զքեզ նախագունիցն ճանաչիս վեհագոյն, եւ բարձրագունից արժանաւոր գովութեանց, եւ յայսպիսիս պատկանաւոր դնիկ յարձանագրութիւնս բանից:

Evidenzio inoltre il fatto che, quanti furono sovrani e satrapi del paese d'Armenia, da prima di noi ai giorni nostri, non ordinarono ai loro annalisti di comporre cronache storiche, e nemmeno pensarono di chiedere aiuto alla sapienza dei popoli stranieri, mentre tu, oggi, sotto i nostri occhi, ti occupi di tale cose. È dunque ovvio che dobbiamo riconoscerti come superiore a tutti i tuoi predecessori, meritevole dei più alti elogi e degno di essere celebrato in quest'opera.

Յաղագս որոյ հեշտաբար ընկալեալ զքո խնդիրդ՝ աշխատասիրեցայց ածել ի կատարումն, յանմահ յիշատակ թողուլ զայս քեզ եւ որ զկնի քո գալոց են ազգք. զի եւ ազգի ես նախնականի, եւ քաջ եւ արգասաւոր՝ ոչ միայն ի բանս եւ ի պիտանաւոր խոհականութիւնս, այլ եւ ի մեծամեծս եւ ի բազում գործս արժանափառս. զորս յիշատակեսցուք ի կարգի պատմութեանս, յորժամ զորդի ի հօրէ ծննդաբանելով ազգաբանիցեմք զբովանդակն, իսկ զՀայաստանեայցս նախարարութիւնս, զամենեցուն զուստն եւ զզիարդն յայտնելով համառօտ եւ հաւաստի, որպէս ի յունականս կայ ի պատմութիւնս:

Perciò accolgo volentieri la tua richiesta e mi sforzerò di soddisfarla e di rendere immortale la tua memoria e quella dei tuoi discendenti. Tu fai parte di una stirpe antica e fiera, nota non solo per le decisioni avvedute ed efficaci, ma anche per innumerevoli imprese grandi e gloriose, degne di essere ricordate. Di queste ultime tratteremo nel corso del nostro racconto, quando descriveremo in dettaglio tutte le stirpi e tracceremo di padre in figlio le genealogie dei naxarar d'Armenia. Tratteremo brevemente della loro origine, secondo ciò che è fedelmente riportato nelle cronache dei Greci.

Եւ ընդ այս մի՛ ոք զարմասցի, եթէ բազում ազգաց լեալ մատենագիրք, որպէս ամենեցուն է յայտնի, մանաւանդ Պարսից եւ Քաղդէացւոց, յորս առաւել ազգիս մերոյ գտանին բազում ինչ իրաց յիշատակք, մեք զՅունացն միայն յիշեցաք զպատմագիրս, եւ անտի զյայտարարութիւն մերոյ ազգաբանութեանս խոստացաք յանդիման կացուցանել: Քանզի ոչ թագաւորքն Յունաց միայն՝ որպէս զաշխարհակալութեանն, այսպէս եւ որ ինչ իմաստութեան ջանք՝ փոյթ յանձին կալան աւանդել Յունաց, յետ զառտնին իւրեանց յարմարել իրս, – որպէս եւ Պտղոմէոսն, որ եւ Եղբայրասէր, պէտ արարեալ զամենայն ազգաց զմատեանս եւ զվէպս ի յոյն լեզու փոխարկեաց, –

Non bisogna stupirsi del fatto che, sebbene gli annalisti di molte nazioni, in particolar modo caldei e persiani, abbiano menzionato gli avvenimenti relativi al nostro popolo, noi abbiamo preferito citare soltanto gli storici greci e promesso di ricostruire la nostra genealogia secondo le loro notizie. Poiché infatti i re ellenici, una volta sistemati i loro affari interni, si assunsero l'impegno di trasmettere ai Greci non soltanto ciò che riguardava le loro conquiste, ma anche i frutti della loro scienza. Questo fece Ptolemaîos, detto Philádelphos, il quale fece tradurre i libri e le storie di tutti i popoli in lingua greca.

(Բայց մի՛ ոք աստանօր զմեզ անուսումն համարեալ բամբասիցէ իբրեւ զանվարժս ոմանս եւ զտգէտս, որպէս թէ Եգիպտացւոց լեալ թագաւոր՝ մեք այժմ զնա Յունաց գրեցաք: Քանզի նուաճեալ նորա եւ զՅոյնս ընդ իւրով ձեռամբ՝ անուանեցաւ Աղէքսանդրի եւ Յունաց թագաւոր, որպէս եւ ոչ մի ոք ի Պտղոմեանցն կամ յայլոցն տիրելոցն Եգիպտացւոց անուանեցաւ ոք երբէք. որ եւ վասն առաւել յունասէր բարս ունելոյ՝ ի յոյն լեզու զաշխատութիւն իւր ժողովեաց: Է եւ այլ բազում այսպիսի ինչ պատճառ վասն ասելոյն մեր զնա Յունաց թագաւոր. այլ վասն համառօտելոյ զճառս՝ բաւական լիցի ասացեալս վասն նորա:)

(Ma ora non pretendeteci per ignoranti, accusandoci di essere inesperti e incolti, perché abbiamo indicato Ptolemaîos, re egizio, come re greco! Questo sovrano, infatti, dopo aver sottomesso gli Elleni, fu nominato re di Alessandria e dei Greci. Nessun altro dei Ptolemaîoi, né alcuno dei sovrani d'Egitto, portò mai un tale titolo. Filoellenico più di qualsiasi altro sovrano, egli coltivò con amore la lingua greca. Ci sono molte altre ragioni per cui abbiamo indicato costui come greco, ma per motivi di spazio ci limitiamo a quanto detto.)

այլ եւ բազում արք անուանիք եւ իմաստութեան պարապեալք ի յունաց աշխարհէն՝ հոգացան ոչ միայն զգիրս դիւանացն այլոց ազգաց թագաւորացն եւ զմեհենիցն յեղուլ ի յոյն բան, – որպէս գտանեմք զայն, որ եւ զԲերոսոսն յայս յորդորեաց զայր քաղդէացի եւ զվարժ ամենայն իմաստութեամբ, – այլ եւ զմեծամեծս եւ զզարմանալոյ արժանաւորս յարուեստից. եւ ուրեք ուրեք գտեալ աշխատութեամբ, հաւաքեալ փոխեցին ի յոյն լեզու, որպէս զԱ. առ Ք. եւ զԹ. առ Փ. եւ զԿ. առ Ե. եւ զՇ. առ Թ.: Եւ ժողովեալ զայսոսիկ արանց, զորոց եւ մեք զանուանսն հաւաստի գիտեմք՝ նուիրեցին ի փառս Հելլենացւոց աշխարհին: Եւ գովելիք են, որպէս իմաստասիրեցեալքն, յաղագս ջանին եւ իմաստութեանն առ ի յայլոց լինելոյ գտակք, առաւել եւս որք ընկալան եւ պատուեցին զայսպիսի գիւտս իմաստից: Վասն որոյ եւ զբոլոր իսկ զՅոյնս ոչ դանդաղիմ մայր կամ դայեակ ասել իմաստից:
 

Molti celebri uomini di Grecia, che hanno dedicato la propria esistenza al sapere, si sono preoccupati non solo di tradurre in greco i documenti contenuti negli archivi dei popoli stranieri, tanto le liste reali che le opere annalistiche (così immaginiamo colui che affidò la cura di un tale lavoro a Bḗrōssos, il saggio caldeo esperto in tutte le scienze); ma anche ciò che c'era di più stupefacente e ammirevole nelle varie discipline, una volta raccolto con fatica da ogni parte del mondo, è stata tradotto in lingua greca, dall'ayp al k‘ē, e dal t‘o al p‘iwr, e dal kem all'eč, e dal ša al t‘o. Questi uomini, di cui conosciamo perfettamente i nomi, una volta raccolti tutti questi documenti, li consacrarono alla gloria del mondo ellenico. Amanti della sapienza, meritano la nostra lode per la loro diligenza e per il fatto che scoprirono, attraverso le loro ricerche, la sapienza degli altri popoli. Ma ancora più meritevoli furono coloro che seppero accogliere e apprezzare queste scoperte. Perciò non mi stanco mai di dire che la Grecia è indubbiamente la madre e la regina di tutte le scienze.

Եւ վասն առ ի Յունաց զրուցաբանսն զակնարկութիւն մերոյ պիտոյիցս առնելոյ՝ բաւական է այսչափ:

Basti questo per giustificare la nostra scelta di rivolgerci agli storici greci.

Կամիմ զանիմաստասէր բարս առաջնոցն մերոց նախնեացն ոչ առանց յիշատակի բամբասանաց թողուլ, այլ աստէն իսկ, ի սկզբան մերոյ գործառնութեանս, զվասն նոցա կշտամբութեան յարմարել զբանս: Զի թէ արդարեւ արժանի գովութեան այնք ի թագաւորաց իցեն, որք գրով եւ պատմութեամբ զիւրեանցն հաստատեալ կարգեցին զժամանակս, եւ զգործս իմաստութեան եւ զքաջութիւն իւրաքանչիւր արձանացուցին ի վէպս եւ ի պատմութիւնս՝ ըստ նոցանէ եւ պարապեալքն այսպիսում ճգնութեան դիւանագիրք մատենից՝ ներբողականաց ի մէնջ արժանի եղեն ասից. ի ձեռն որոց եւ մեք յընթեռնուլն զառ ի նոցանէ շարածս բանից՝ ըստ աշխարհօրէն կարգաց իմաստնանալ ասիմք, եւ քաղաքականս ուսանել կարգս, յորժամ զայսպիսիս ընթերցասիրիցեմք իմաստութեան ճառս եւ զրուցատրութիւնս, որք են Քաղդէացւոց եւ Ասորեստանեայց, Եգիպտացւոց եւ Հելլենացւոց. առ այսոքիւք եւ փափագիցեմք եւս արդեօք իմաստութեան արանցն այնոցիկ, որ զայսպիսի փոյթ յանձին կալան:

Ապա ուրեմն ամենեցուն մեզ յայտնի է թագաւորացն մերոց եւ այլոց առաջնոցն առ ի յիմաստն տխմարութիւն, եւ անկատարութիւն ոգւոյն բանականի: Զի թէպէտ եւ եմք ածու փոքր, եւ թուով յոյժ ընդ փոքու սահմանեալ, եւ զօրութեամբ տկար, եւ ընդ այլով յոլով անգամ նուաճեալ թագաւորութեամբ՝ սակայն բազում գործք արութեան գտանին գործեալ եւ ի մերում աշխարհիս, եւ արժանի գրոյ յիշատակի, զոր եւ ոչ մի ոք ի նոցանէ պէտ յանձին կալաւ մատենագրել: Արդ՝ այնոքիկ, որ եւ ոչ անձանց խորհեցան բարի առնել, եւ անուն յիշատակի յաշխարհի թողուլ, զի՞ արդեօք եւ մեղադրութիւն մեր այնպիսեացն ի ճահ պատահիցէ, զեւս մեծագոյնս ի նոցանէ պահանջել եւ որ ինչ հնագոյն քան զնոսա:

È evidente che i nostri re e antenati erano poco versati nella conoscenza e la loro intelligenza era limitata. Benché noi Armeni occupiamo solo un piccolo angolo della Terra, e siamo un popolo poco numeroso e non molto potente, più volte conquistato dalle potenze straniere, nondimeno anche nella nostra patria sono state compiute molte nobili imprese degne di essere tramandate, ma nessuno si è mai occupato di registrarle negli annali. Se [i nostri sovrani] non hanno pensato nemmeno al proprio vantaggio, né a lasciare il loro nome nel mondo, né affidarlo alla memoria dei posteri, che senso ha che i nostri polmoni continuino a rimproverarli, e che continuiamo ad aspettarci da loro cose più grandi e antiche?

Այլ ասիցէ ոք արդեօք. վասն ոչ լինելոյ գիր եւ դպրութիւն ի ժամանակին, կամ վասն պէս պէս պատերազմացն, որ կուռ զմիմեանց զկնի ի վերայ գային: Այլ ոչ արդարեւ այսոքիկ կարծեցեալ լինի. քանզի գտանին եւ միջոցք լեալ պատերազմացն, եւ գիր Պարսից եւ Յունաց, որովք այժմ գիւղից եւ գաւառաց, եւս եւ իւրաքանչիւր տանց առանձնականութեանց, եւ հանուրց հակառակութեանց եւ դաշանց այժմ առ մեզ գտանին անբաւ զրուցաց մատեանք, մանաւանդ որ ի սեպհական ազատութեան պայազատութիւն: Այլ ինձ թուի, որպէս այժմ՝ եւ առ հինսն Հայաստանեայցս լեալ անսիրելութիւն իմաստութեան եւ երգարանաց բանաւորաց: Վասն որոյ աւելորդ է մեզ եւ այլ յաղագս արանց անբանից, թուլամտաց, վայրենեաց ճառել:

Ma qualcuno forse dirà: «Questo accadde perché all'epoca non si conoscevano la scrittura e la letteratura, oppure a causa delle numerose guerre che si susseguirono senza sosta». Tale obiezione non è però ragionevole, perché vi furono sempre degli intervalli tra le guerre. Inoltre si conoscevano i caratteri persiani e greci, i quali sono tuttora attestati in numerose iscrizioni, nelle quali si registrano le proprietà nelle campagne, nelle province e anche tra le singole case, e molti processi e affari, in particolare sulla successione delle satrapie. Ma mi sembra che in passato, come al giorno d'oggi, gli Armeni non avessero alcuna inclinazione per la conoscenza e la raccolta dei canti popolari. È per questo che mi sembra superfluo soffermarmi più a lungo su questa gente volgare, stupida e incolta.

Բայց ընդ քո յոյժ զարմացեալ եմ ընդ մտացդ ծննդականութիւն, որ ի սկզբանցն մերոց ազգաց մինչեւ ցայժմուսս միայն գտար զայսպիսւոյ մեծէ իրէ բուռն հարկանել, եւ մեզ խոյզ խնդրոյ առաջի արկանել – երկար եւ շահաւոր գործով զազգիս մերոյ կարգել զպատմութիւնն ճշդիւ՝ զթագաւորացն եւ զնախարարականաց ազգաց եւ տոհմից, թէ ո՛վ յումմէ, եւ զի՛նչ իւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ գործեաց, եւ ո՛վ ոք ի ցեղիցս որոշելոց ընտանի եւ մերազնեայ, եւ ո՛յք ոմանք եկք ընտանեցեալք եւ մերազնացեալք. եւ զգործս եւ զժամանակս իւրաքանչիւր գրով դրոշմել, ի ժամանակէ անկարգ ամբարտակին շինուածոյ մինչեւ ցայժմ. – գեղեցիկ զայս քեզ համարեալ ի փառս եւ անջան հեշտութիւն:

Sono impressionato dalla tua fertile intelligenza; tu sei l'unico, dall'inizio della nostra stirpe ad oggi, che abbia pensato a intraprendere un'opera così importante e proporci di mettere mano a un così vasto e utile lavoro: esporre secondo verità la storia del nostro popolo, raccontare dei re, delle stirpi e delle casate dei naxarar, della loro origine, delle opere compiute da ciascuno di loro; spiegare quali furono le stirpi originarie del posto e quali le stirpi straniere che giunsero da terre lontane e con il tempo si fusero con il nostro popolo. In poche parole, descrivere gli avvenimenti di ogni epoca, dal periodo in cui fu intrapresa l'insensata costruzione della torre [di Babele] a oggi, un prezioso lavoro intrapreso per tua gloria e tua soddisfazione, senza penose fatiche.

Առ որ այսչափ միայն ասացից. միթէ մատեա՞ն մերձ կայցէ ինձ, որպէս ասի ի Յովբ, կամ դպրութիւն քոց հայրենեացն, որով նմանագոյնս արդեօք Եբրայեցւոցն պատմագրաց՝ ի վերուստ ի քեզ իջուցանիցեմ անսխալ, կամ ի քէն եւ յայլոց սկսեալ՝ անդր ի վեր հանիցեմ ի սկիզբն: Բայց սակայն սկսայց, թէպէտ եւ ջանիւ. միայն թէ շնորհակալ ոք մերոցս գտանիցի աշխատութեանցս: Եւ սկսայց՝ յորոց եւ այլքն, որք յեկեղեցւոջ եւ ոյք Քրիստոսի, աւելորդ համարելով զարտաքնոցն երկրորդել յաղագս սկզբանն առասպելս, բայց եթէ զկնիսն՝ ժամանակս ինչ արդեօք եւ զարս յայտնիս, որում եւ աստուածայինքն ի ճահ գայցեն պատմութիւնք բանից. մինչեւ ի հարկէ երթեալ հասանիցեմք ի հեթանոսականսն զրուցատրութիւնս. սակայն եւ ի նոցանէ՝ զոր ինչ հաւաստին կարծեմք, առնուլ:

A ciò, aggiungerò soltanto: «Scrivere questo libro toccherà forse a me?», come si dice nel libro di Yovb. La letteratura dei tuoi antenati mi sarebbe certamente venuta in aiuto, come gli storici giudei, dipanando il racconto dalle origini fino ad arrivare a te; oppure, partendo da te, seguire gli avvenimenti fino alle origini? Ecco, intraprendo il mio lavoro, anche se non è facile, confidando di trovare chi mi sia riconoscente per questo sforzo. Comincerò dunque al modo degli altri storici di fede cristiana e secondo l'uso della Chiesa, ritenendo cioè cosa superflua principiare con i miti delle origini citati dagli autori pagani. Al contrario, riporterò i fatti dei tempi posteriori, citando solo quei personaggi a cui si riferiscono le Sacre Scritture, finché non arriverò a trattare anche alcune storie pagane. Ma pure di queste prenderò soltanto ciò che riterrò autentico.

Յաղագս Արմատոյն հանուր մարդկութեանս, կամ թէ հաճոյ ումեք թուիցի ասել ծայրին, պարտ էր մեզ սակաւ ինչ անցանել բանիւ, թէ ընդէ՛ր հակառակ Հոգւոյն խորհեալ՝ անմիաբանեցան այլքն ի պատմագրաց, զԲերոսեայ ասեմ, զԲազմավիպէն եւ զԱբիւդենայ. կամ զնոյն ինքն զՆաւակառուցէն եւ զայլոց նահապետացն, ոչ միայն վասն անուանց եւ ժամանակաց, այլ եւ վասն ոչ սկիզբն զառ ի մէնջ հաւատարմացեալս կարգելոյ ազգի մարդկան:

Occorre spiegare brevemente perché altri storici, come Bḗrōssos, Polyḯstōr e Abydēnós, ragionando contro lo Spirito Santo, hanno deviato le proprie opinioni circa le radici della razza umana (o la cima, come dice qualcun altro), circa il costruttore dell'arca e gli altri patriarchi. E costoro, non solo sui nomi e sui tempi sono contrari a ciò che per noi è privo di dubbio, ma anche nelle interpretazioni sull'inizio del genere umano.

Քանզի ասէ վասն նորա Աբիւդենոս հանգոյն այլոցն այսպէս. «Եւ զնա ամենախնամն Աստուած եցոյց հովիւ եւ առաջնորդ ժողովրդեանն»: Յետ որոյ ասէ. «Թագաւորեաց Աղովրոս շարս տասն», որ լինին ամք երեսուն եւ վեց հազար: Նոյնպէս եւ յաղագս Նոյի այլով անուամբ վարին եւ ժամանակօք անբաւիւք. թէպէտ եւ վասն ջրոյն սաստկութեան եւ վասն ապականութեան երկրի՝ զոյգ հոգեւորացն բարբառին բանից. նոյնգունակ եւ զթիւ նահապետացն տասն՝ Քսիսութրեաւ հանդերձ թուեն: Որ ոչ միայն ըստ բոլորման առ ի յարեգականէ չորեքժամանակեան ըստ մեզ լինելոյ տարւոյն՝ հեռանայ յամաց մերայնոցն, – մանաւանդ թէ եւ յաստուածայնոցն, – այլ եւ ոչ որպէս Եգիպտացիքն զլուսնականսն հաշուեն ծագմունս. նա եւ ոչ, զառ ի դիցն ոմանց ասացեալս թէ տարիս ոք վարկցի՝ զուգեալ համեմատէ անհուն թուոց առարկութեանցս առ ի հաւասարել ճշմարտութեանն, երբեմն նուազ եւ երբեմն սաստիկ զհաւաքումն գումարելով: Արդ օրէն էր մեզ աստանօր զկարծիս նոցա յայտնել ըստ կարողութեան, թէ զի՛նչ իւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ խորհեցան այսպէս զայսոսիկ գրել. այլ վասն երկարութեան առաջիկայ գործոյս՝ այլում տեղւոյ եւ ժամանակի զայսոսիկ թողեալ, հատցուք աստանօր զբանս, սկսանելով յաղագս այսորիկ՝ որպէս եւ հաւատացեալ եմք:

Riguardo [ad Adam], Abydēnós, e gli altri storici si esprimono così: «Dio, nella sua infinita sapienza, lo fece pastore e guida del suo popolo». Dopo di che: «Ałovros regnò per dieci šars», cioè trentaseimila anni. Anche Noy viene chiamato con un nome diverso e si attribuiscono a lui un numero infinito di anni, anche se poi [tali storici] sono d'accordo con lo Spirito per quanto riguarda il Diluvio, la corruzione del genere umano e il numero dei patriarchi: dieci, incluso K‘sisowt‘reaw. Così non è solo per l'uso di un calendario solare e la divisione in quattro stagioni che i loro anni sono diversi dai nostri e soprattutto dagli anni divini, ma nemmeno computano le lune nuove, come fanno gli Egiziani col loro calendario lunare. Ma nemmeno, equiparando ai nostri anni i periodi a cui essi attribuiscono nomi di divinità, si riesce a far coincidere i calcoli, in quanto risultano cifre ora più alte ora più basse. Forse sarebbe opportuno illustrare qui le loro opinioni e scrivere perché costoro abbiano pensato tali cose. Purtroppo, a causa della lunghezza di questo lavoro, devo interrompere, riservando i dettagli ad altro luogo e diversa occasione. Cominciamo dunque il nostro racconto basandoci sui fatti di cui siamo convinti.

Ադամ նախաստեղծ. սա կեցեալ ամս երկերիւր եւ երեսուն՝ ծնանի զՍէթ. Սէթ կեցեալ ամս երկերիւր եւ հինգ՝ ծնանի զԵնովս: Սորա երկուքն յարձանագրութեանցն ընդդէմ երկուց հանդերձելոցն, որպէս ասէ Յովսեպոս. թէպէտ եւ ուրն անյայտ է: Ենովս, որ առաջին յուսացաւ կոչել զԱստուած:

Adam fu il primo uomo a essere creato. Egli visse duecentotrenta anni e generò Sēt‘. Sēt‘ visse duecentocinque anni e generò Enovs. A questi [Sēt‘] appartengono le due colonne con su scritti gli avvenimenti futuri, come dice Iosephus [Flavius], nonostante tale libro non si trovi più. Enovs fu il primo che godette a invocare il nome di Dio.

Եւ ընդէ՞ր արդեօք այս, եւ կամ վասն որո՞ց պատճառանաց նախ սա յուսացեալ կոչելոյն զԱստուած, եւ կամ ո՞րպէս կոչելն իմանի: Քանզի է Ադամ ճշմարտապէս աստուածաստեղծ, եւ սա ի բերանոյ Աստուծոյ առեալ ասի պատուէր, այլ եւ յանցուցեալ եւ ի թագստեան եղեալ՝ զՈ՞ւր ես–ն յԱստուծոյ եւ ոչ յայլմէ ումեքէ հարցանի. սապէս եւ զվճիռ վարկին ի նորին բերանոյ լսէ: Իսկ յետոյ եւ Աբէլ մերձաւոր եւ ծանօթ Աստուծոյ լեալ՝ պատարագ մատուցանէ, եւ ընկալեալ լինի: Արդ՝ սոցա այսպէս յընդունելութիւն եւ ի ծանօթութիւն Աստուծոյ լեալ՝ ընդէ՞ր առաջին սա ասի կոչել զԱստուած, եւ այս՝ յուսով: Արդ՝ զայլսն վասն սորա ի տեսութեանց ի հրաւիրեալն մեր յուղարկեսցուք տեղի. իսկ որ առ ձեռն պատրաստն է՝ ասասցուք:

Perché dunque si dice che [Enovs] fu il primo che abbia invocato Dio, e che significa poi la parola «invocare»? Ora, Adam fu realmente creato da Dio ed è noto che ricevette gli ordini dalla bocca stessa Dio; e dopo aver peccato ed essersi nascosto, venne chiamato: «Dove sei?» da Dio stesso e non da altri; e anche quando venne cacciato, udì l'ordine dalla bocca stessa di Dio. Poi vi fu Abēl, conosciuto e gradito a Dio, il cui sacrificio fu ben accolto. Se costoro erano accetti alla presenza e alla fiducia di Dio, e Costui parlava con loro, perché allora si dice che fu Enovs il primo a invocare Dio, e perché godette nel farlo? Le nostre opinioni su Enovs saranno trattate, come promesso, in altro luogo; di seguito esporremo invece quanto abbiamo sotto mano.

Քանզի ի պատուիրանազանցութեան գտեալ առաջինն ի մարդկանէ ի դրախտէն եւ յԱստուծոյ, չարին աղագաւ, որպէս ասացեալ է, գտանի արտասահմանեալ: Զկնի եւ ընտանեգոյնն Աստուծոյ յորդւոցն Ադամայ՝ ի հարազատէն իւրմէ սպանանի յեղբօրէ: Յետ որոյ ոչ բանի ինչ աստուածայնոյ եւ ոչ յայտնութեան ինչ իրիք եղելոյ, ի տարակուսանս եւ յանյուսութիւն ազգ մարդկան հատեալ լինի, այլ եւ յինքնահաճոյ արդարեւ գործս. յորոց միջի սա քաջայոյս եղեալ ուղղութեամբ հանդերձ կոչէ զԱստուած: Իսկ կոչելդ կրկնակի իմանի. կա՛մ անուանել որպէս զմոռացեալ, կամ յօգնականութիւն կարդալ: Արդ՝ անուանեալն որպէս զմոռացեալ՝ ոչ է ի դէպ. զի ոչ բազմութիւն ամաց ընդ մէջ անցեալ, որ ի մոռացումն նոցա զԱստուածդ ածէր զանուն եւ կամ զնոյն ինքն՝ որոյ անունն, եւ ոչ դարձեալ մահու եւ թաղման դեռ եւս յԱստուծոյ ստեղծեալն հասեալ էր: Ապա ուրեմն յօգնականութիւն կոչէ սա զԱստուած:

Colpevole di disubbidienza, il primo degli uomini venne cacciato, a causa del suo peccato, dal paradiso e dalla presenza di Dio. Colui che dei figli di Adam era maggiormente gradito a Dio, venne poi ucciso per mano del proprio fratello. Da quel giorni non si udì più la parola di Dio né vi fu alcun tipo di rivelazione. Il genere umano fu abbandonato nel dubbio e nella disperazione, ai suoi istinti e ai suoi desideri. Fu allora che, tra gli uomini, Enovs, colmo di speranza e di rettitudine, invocò il nome divino. Ora, «invocare» ha un doppio significato: chiamare qualcuno che si sia perduto, o chiedere aiuto. In questo caso non si tratta di cercare qualcuno, perché non era passato molto tempo perché si fosse dimenticato il nome divino, o Dio stesso, e oltretutto la creazione di Dio non aveva ancora conosciuto né la morte né la sepoltura. Enovs chiamò dunque Dio in suo soccorso.

Սա կեցեալ ամս հարիւր եւ իննսուն՝ ծնանի զԿայինան. Կայինան կեցեալ ամս հարիւր եւ եօթանասուն՝ ծնանի զՄաղաղայէլ. Մաղաղայէլ կեցեալ ամս հարիւր վաթսուն եւ հինգ՝ ծնանի զՅարեդ. Յարեդ կեցեալ ամս հարիւր վաթսուն եւ երկու՝ ծնանի զԵնովք. Ենովք կեցեալ ամս հարիւր վաթսուն եւ հինգ՝ ծնանի զՄաթուսաղայ: Սա յետ ծնանելոյն զՄաթուսաղայ՝ ամս երկերիւր արժանի եւ հաճոյ վարս ստացեալ, որպէս գիտէ որ հաճեցաւն, փոխեալ ասի ի միջոյ ամբարշտաց. զորոյ զպատճառն յետոյ հատուցուք: Մաթուսաղայ կեցեալ ամս հարիւր վաթսուն եւ հինգ՝ ծնանի զՂամեք. Ղամեք կեցեալ ամս հարիւր ութսուն եւ ութ՝ ծնանի որդի, եւ անուանէ զնա Նոյ:

Enovs visse centonovant'anni e generò Kayinan. Kayinan visse centosettant'anni e generò Małałayēl. Małałayēl visse centosessantacinque anni e generò Yared. Yared visse centosessantadue anni e generò Enovk‘. Enovk‘ visse sessantacinque anni e generò Mat‘owsałay, e, dopo aver generato Mat‘owsałay, Enovk‘ visse ancora duecento anni di vita pura e irreprensibile, poi fu tolto dalla compagnia degli empi, come sa colui che questa vita ebbe piacevole. La causa di tale evento, la sveleremo in seguito. Mat‘owsałay visse centosessantacinque anni e generò Łamek‘. Łamek‘ visse centoottantotto anni e generò un figlio al quale diede il nome di Noy.

Եւ ընդէ՞ր արդեօք զսա միայն որդւոյ անուամբ յորջորջեաց, իսկ վասն այլոցն ամենեցուն պարզաբար ասաց, թէ ծնան. զորմէ ընդդէմ իմն մարգարէանայ հայրն. «Սա, ասէ, հանգուսցէ զմեզ ի գործոց եւ ի տրտմութենէ ձեռաց եւ յերկրէ՝ զոր անէծ տէր Աստուած»: Որ եղեւ ոչ հանգիստ, այլ ջնջումն որ ինչ միանգամ ի վերայ երկրի: Ինձ թուի՝ հանգուցանելն դադարեցուցանել է. իսկ դադարեցուցանելն՝ զամբարշտութիւն եւ զչարիս, սատակմամբ մարդկան զազրագործաց դարուն երկրորդի: Քանզի գեղեցկաբար ասաց, թէ «ի գործոց մերոց», որ է յանօրէնութեանց, «եւ ի տրտմութենէ ձեռաց», որովք կատարեմք զպղծութիւնս: Բայց եւ հանգչին արդարեւ ըստ այսմ մարգարէութեան ոչ ամենեքին, այլ կատարեալքն յառաքինութեան ոգիք, յորժամ չարիք որպէս հեղեղաւ ջնջեալ մաքրին, իբր առ Նոյիւ մոլեալքն ի չարիս:

Perché soltanto Noy viene designato con la parola «figlio» mentre, per gli altri, si dice semplicemente che furono generati? Su di lui, suo padre fece una profezia contraddittoria: «Egli ci farà riposare dalle nostre azioni, così come dalla tristezza delle nostri mani e dalla terra che è stata maledetta dal Dio». Ma non fu esattamente un riposo, ciò che indicava la profezia, bensì la distruzione di tutti gli esseri viventi sulla Terra. Mi pare che «riposarsi» significhi qui «fermarsi», cioè fermare l'iniquità sterminando tutti gli uomini dissoluti della seconda età del mondo. Poiché ha ben detto: «ci farà riposare dalle nostre azioni», cioè dalle nostre opere inique, e «dalla tristezza delle nostre mani», con quali compiamo il male. Ci fu dunque riposo, secondo questa profezie, non per tutti, ma per i cuori forgiati nella virtù, quando il male venne distrutto e purificato nel diluvio, così come accadde agli uomini malvagi al tempo di Noy.

Իսկ որդւոյ անուամբ մեծարեաց զնա Գիր՝ իբրեւ զյայտնի եւ զնշանաւոր եւ զարժանաւոր ժառանգ հայրենեացն առաքինութեանց:

Եւ այս յայտնի է ամենեցուն, զի դժուարահաւաք եւ տաժանելի է որպէս գիւտ ժամանակացն ի սկզբանէ մինչեւ առ մեզ՝ առաւել եւս գիւտ նախարարականաց ազգաց ծննդոց յերից որդւոցն Նոյի, ցորքան կամք իցեն խուզել ումեք ըստ իւրաքանչիւր դարուց: Մանաւանդ զի աստուածայնոյն Գրոյ զիւրսն ի բաց հատեալ յինքն սեպհական ազգ՝ ելիք զայլոցն իբր զարհամարհելեացն եւ իւրոց անարժան կարգելոց բանից: Զորոց մեք սկսեալ ճառեսցուք՝ որքան է կարողութիւն, որպէս գտաք զհաւաստին ի հնոց պատմութեանց, մերով մասամբ ամենեւին անսուտ: Իսկ դու, ով ուշիմ ընթերցասէրդ, հայեա՛ց աստանօր ընդ հաւասարութիւն կարգի երից ազգացդ մինչեւ ցԱբրահամ, ցՆինոս եւ ցԱրամ, եւ զարմացի՛ր:

È noto a tutti che nulla è più penoso e complicato del computo dei tempi dalle origini fino a noi, in particolare per quanto riguarda la discendenza dei tre figli di Noy, impresa ancora più ardua se si vuole proseguire le ricerche di secolo in secolo. Il lavoro è reso ancora più difficile dal fatto che le Scritture, trattano soltanto del proprio popolo e ignorano le altre genti, come fossero da disprezzare e indegne di essere menzionate nelle loro pagine. Cominciando, parleremo dunque di queste genti, riferendo tutto ciò che riteniamo autentico tra quanto abbiamo trovato nelle storie antiche, senza distorcere in alcun modo i resoconti. O lettore attento e studioso, guarda adesso la genealogia delle tre stirpi [dei figli di Noy] fino ad Abraham, Ninos e Aram, e stupisci!

ՍԵՄ

SEM

Սեմ կեցեալ ամս հարիւր, յետ երկուց ամաց ջրհեղեղին, ըստ աստուածային բանից, ծնանի զԱրփաքսաթ:
Արփաքսաթ ամս հարիւր երեսուն եւ հինգ՝ ծնանի զԿայինան.
Կայինան ամս հարիւր եւ քսան՝ ծնանի զՍաղայ.
Սաղայ ամս հարիւր եւ երեսուն՝ ծնանի զԵբեր.
Եբեր ամս հարիւր երեսուն եւ չորս՝ ծնանի զՓաղեկ.
Փաղեկ ամս հարիւր երեսուն եւ երիս՝ ծնանի զՌագաւ.
Ռագաւ ամս եւ երեսուն՝ ծնանի զՍերուք.
Սերուք ամս հարիւր եւ երեսուն՝ ծնանի զՆաքովր.
Նաքովր ամս եօթանասուն եւ ինն՝ ծնանի զԹարայ.
Թարայ ամս եօթանասուն՝ ծնանի զԱբրահամ:

Sem all'età di cent'anni generò Arp‘ak‘sat‘, secondo la Parola di Dio, due anni dopo il Diluvio.
Arp‘ak‘sat‘ all'età di centrotrentacinque anni generò Kayinan.
Kayinan all'età di centoventi anni generò Sałay.
Sałay all'età di centotrenta anni generò Eber.
Eber all'età di centotrentaquattro anni generò P‘ałek.
P‘ałek all'età di centotrentatre anni generò Ṙagaw.
Ṙagaw all'età di centotrenta anni generò Serowk‘.
Serowk‘ all'età di centotrenta anni generò Nak‘ovr.
Nak‘ovr all'età di centosettantanove anni generò T‘aray.
T‘aray all'età di settanta anni generò Abraham.

ՔԱՄ

K‘AM

Քամ ծնանի զՔուշ.
Քուշ ծնանի զՄեստրայիմ.
Մեստրայիմ ծնանի զՆեբրովթ.
Նեբրովթ ծնանի զԲաբ.
Բաբ ծնանի զԱնեբիս.
Անեբիս ծնանի զԱրբէլ.
Արբէլ ծնանի զՔայաղ.
Քայաղ ծնանի զմիւս Արբէլ.
Արբէլ ծնանի զՆինոս.
Նինոս ծնանի զՆինուաս:

K‘am generò K‘owš.
K‘owš generò Mestrayim.
Mestrayim generò Nebrovt‘.
Nebrovt‘ generò Bab.
Bab generò Anebis.
Anebis generò Arbēl.
Arbēl generò K‘ayał.
K‘ayał generò un secondo Arbēl.
Arbēl generò Ninos.
Ninos generò Ninowas.

ՅԱԲԵԹ

YABET‘

Յաբեթ ծնանի զԳամեր.
Գամեր ծնանի զԹիրաս.
Թիրաս ծնանի զԹորգոմ.
Թորգոմ ծնանի զՀայկ.
Հայկ ծնանի զԱրամանեակ.
Արամանեակ ծնանի զԱրամայիս.
Արամայիս ծնանի զԱմասիայ.
Ամասիայ ծնանի զԳեղամ.
Գեղամ ծնանի զՀարմայ.
Հարմայ ծնանի զԱրամ.
Արամ ծնանի զԱրայն գեղեցիկ:

Yabet‘ generò Gamer.
Gamer generò T‘iras.
T‘iras generò T‘orgom.
T‘orgom generò Hayk.
Hayk generò Aramaneak.
Aramaneak generò Aramayis.
Aramayis generò Amasia.
Amasia generò Gełam.
Gełam generò Harma.
Harma generò Aram.
Aram generò Aray il bello.

Արդ զԿայինան չորրորդ ի Նոյէ ամենայնք ի ժամանակագրացն գրեն, եւ ի Սեմայ երրորդ: Նոյնպէս եւ զԹիրաս՝ չորրորդ ի Նոյէ, իսկ ի Յաբեթայ երրորդ. թէպէտ եւ ըստ մերում թարգմանութեանս ոչ ուրեք ի բնագրի գտանի: Իսկ զՄեստրայիմ չորրորդ ի Նոյէ եւ երրորդ ի Քամայ՝ ոչ ի մերում թարգմանութեանս եւ ոչ ի ժամանակագրաց ուրեք կարգեալ գտանեմք: Այլ այսպէս զսա կարգեալ գտաք ի յուշմագունէ եւ յընթերցասիրէ ումեմնէ Ասորւոյ. եւ հաւատարիմ թուեցաւ մեզ ասացեալն: Քանզի Մեստրայիմդ է Մեծրայիմ, որ իմանի Եգիպտոս. եւ բազումք ի ժամանակագրաց զՆեբրովթ, որ է Բէլ, եթովպացի գոլ ասելով՝ հաւանեցուցին զմեզ այսպէս հաւաստի լինել, յաղագս բնակութեան սահմանացն ընդ Եգիպտոս:

Յետ որոյ ասասցուք եւ զայս. զի թէպէտ եւ ամք ժամանակաց ծննդոցն Քամայ մինչեւ ցՆինոս ոչ ուրեք գտանին թուեալ, եւ կամ թէ առ մեզ ոչ հասեալ, այլ հաւաստեաւ եւ ոչ նորին ինքեան Նինոսի, իսկ մերոյն Յաբեթի ամենեւին ոչ, – սակայն ասացեալ ազգաբանութիւնդ հաւաստի է, երեցունց ցեղիցն մետասան գոլով ցԱբրահամ եւ ցՆինոս եւ ցմերն Արամ. զի Արայն երկոտասաներորդ՝ է յետ Նինոսի, մանուկ տիովք վախճանեալ: Եւ է ճշմարիտ, եւ մի՛ ոք յերկուասցի. քանզի պատմէ մեզ զայսոսիկ ի յոլով իրս հաւատարիմն Աբիւդենոս, եւ ասէ այսպէս. «Նինոս Արբեղայ, Քայաղայ, Արբեղայ, Անեբայ, Բաբեայ, [Բելայ]»: Նոյնպէս եւ զմերն՝ ի Հայկայ մինչեւ ցԱրայն գեղեցիկ, զոր եսպան կաթոտն Շամիրամ՝ թուէ այսպէս. Արայն գեղեցիկ՝ Արամայ, Հարմայ, Գեղամայ, Ամասեայ, Արամայիսայ, Արամանեկայ, Հայկայ, որ եղեւ հակառակ Բելայ, միանգամայն եւ կենախուզ: Եւ զայս մեզ Աբիւդենոս յիւրում առաջնում առանձնականի իմն մանր ազգաբանութեան ասէ. զոր աստ ուրեմն յետոյ ոմանք բարձին:

Diciamo anche quanto segue. Anche se la durata della vita dei discendenti di K‘am fino a Ninos non sono indicate da nessuna parte, o forse non sono neppure arrivate fino ai nostri giorni, e sebbene non ci sia nulla di certo per quanto riguarda lo stesso Ninos, l'età di Yabet‘ non è del tutto sconosciuta. Tuttavia le precedenti genealogie sono esatte, poiché tutt'e tre le stirpi includono undici generazioni fino ad Abraham, Ninos e Aram, poiché Aray, che era dodicesimo dopo Ninos, morì in giovane età. Non vi è da dubitare che le genealogie siano corrette, in quanto a riferirle è Abydēnós, storico attendibile, che così afferma: «Ninos [figlio] di Arbēl, di K‘ayał, di Arbēl, di Anebis, di Bab, di [Bēl]». Anche nella nostra stirpe, da Hayk fino ad Aray il bello, ucciso dalla lussuriosa Šamiram, enumera così: Aray il bello [figlio] di Aram, di Harma, di Gełam, di Amasia, di Aramayis, di Aramanek, di Hayk, che divenne l'oppositore e l'uccisore di Bēl. Questi fatti sono riportati da Abiwdenos nella prima sezione dedicata alle genealogie dei popoli minori, andata perduta al giorno d'oggi.

Այսոցիկ վկայէ եւ Կեփաղիովն. քանզի ասէ ի միում գլխոցն այսպէս. «Մանր զամենայն ի սկզբան մերոյ աշխատութեանս սկսաք գրել զազգաբանութիւնսն ի դիւանացն արքունի. այլ առաք հրաման ի թագաւորաց՝ թողուլ զաննշանից եւ զվատաց արանց ի հնոցն զյիշատակն, եւ գրել միայն զքաջս եւ զիմաստունս եւ զաշխարհակալս նախնիս, եւ մի՛ յանպէտս զժամանակս մեր ծախել», եւ զայլսն:

Tali genealogie sono confermate da Cephalion, che così scrive in un capitolo: «All'inizio del nostro lavoro, avevamo cominciato ad esporre con precisione le genealogie di tutte le stirpi, secondo gli archivi reali, ma poi ricevemmo l'ordine dal re di non menzionare gli uomini insignificanti dei tempi andati, citando soltanto gli antenati valorosi, saggi e potenti, e non sprecare il nostro tempo inutilmente», e via dicendo.

Այլ այս մեզ ամենեւին օտար եւ արտաքոյ ճշմարտութեան, որք զՆինոս որդի Բելայ ասեն, կամ թէ նոյն ինքն Բէլ. զի ոչ ազգաբանութիւնն եւ ոչ ամացն ժողովումն այսոցիկ վկայէ: Բայց եթէ ըստ նշանաւոր եւ անուանի լինելոյ՝ ոք պատեհ համարեալ այսպէս կարգիցէ զհեռին մօտաւոր:

Ritengo che assolutamente sbagliano e sono lontani dalla verità coloro che considerano Ninos figlio di Bēl, poiché né la genealogia, né il computo degli anni autorizzano a farlo. Di certo qualcuno, avido di fama, avrà voluto avvicinare ciò che è distante.
 

Եւ գտաք զայսոսիկ արդարեւ Յունաց դպրութեամբ. զի թէպէտ եւ Յոյնք ինքեանք ի Քաղդէացւոցն փոխեցին յիւրեանց լեզուն, եւ թէպէտ եւ Քաղդէացիք ինքնակամ յօժարութեամբ եւ կամ ի հրամանէ թագաւորաց հարկեալ զայս իրագործել, որպէս Առիոս ոմն եւ այլք բազումք, սակայն մեք Յունաց համարիմք, որպէս ի նոցանէ ուսեալք:

Tutte queste informazioni le abbiamo trovate nella letteratura greca, anche se i Greci stessi hanno tradotto molte cose nella propria lingua da quella dei Caldei, se pure non furono gli stessi Caldei che, spontaneamente o per ordine dei loro sovrani, intrapresero questi lavori. Così fecero ad esempio lo stesso Aṙios e molti altri. Noi, però, abbiamo appreso tali cose dai Greci e a loro le attribuiamo.

Զհաւաստին որչափ կարացեալ ի բազմացն ընտրեալ բանից՝ կարգեցաք զծնունդս երից որդւոցն Նոյի ցԱբրահամ եւ ցՆինոս եւ ցԱրամ. որում ոչ զոք ընդդիմանալ կարծեմ ի միտս ունողացն. բայց եթէ զճշմարտութեանն ոք խորհելով քակել զոճ՝ յառասպելս զճշմարիտ բանս ախորժելով փոփոխել փութասցէ: Եւ յայսոսիկ իւրաքանչիւր միտք որպէս կամին՝ ուրախասցին:

Abbiamo esposto la genealogia dei tre figli di Noy fino ad Abramo, Ninos e Aram, selezionando il materiale da molteplici fonti. Suppongo che a ciò nessun uomo ragionevole opporrà obiezioni. Ma se, decidendo di spezzare il sigillo della verità, qualcuno preferirà trasformare in favole le mie parole di verità, che agisca secondo la sua volontà.

Այլ եթէ շնորհակալ եւ մերոցս տքնութեանց եւ ջանից լինիցիս, ո՛վ ուսումնասէր դու եւ յայսոսիկ զմեզ աշխատեցուցանօղ, անցից սակաւ բանիւք յիշատակաց յաղագս որոյ վերագոյնդ կարգեցաք, թէ ո՛րպէս առաջինքն ի վիպասանացն յաղագս այսորիկ հաճեցան շարագրել. թէպէտ եւ ոչ ունիմ այժմ ասել, յամբարանոցս մատենից թագաւորացն այսպէս արդեօք գտեալ, եթէ ըստ ախորժելոյ որպէս կամեցան իւրաքանչիւրքն փոփոխել զանուանս եւ զզրոյցս եւ զժամանակս, եւ կամ վասն այլ զինչ եւ իցէ պատճառանաց: Բայց որպէս ի սկզբանն երբեմն ճշմարտեն, երբեմն ստեն – որպէս յաղագս նախաստեղծին, ոչ առաջին մարդ ասելով զնա, այլ թագաւոր, սոյնպէս անուն խժական նմա եւ աննշանակ կոչելով, եւ ամս տալով երեսուն եւ վեց հազար. իսկ թուով նահապետացն եւ ջրհեղեղին յիշատակաւ՝ զոյգ եւ հաւասար Մովսիսի, – նոյնպէս եւ յետ ջրհեղեղին երիս կարգելով արս անուանիս յառաջ քան զաշտարակաշինութիւնն, զկնի նաւարկութեանն Քսիսութրեայ ի Հայս՝ ճշմարտեն. իսկ անուանցն փոփոխմամբ եւ բազմօք այլովք ստեն:

Ma se sei uomo che ama il sapere, tu che ci hai spinto a questo lavoro, mi ringrazierai per i miei sforzi e le mie notti insonni. Ritornerò brevemente sulle antiche narrazioni che ho esposto all'inizio. Non posso dire se i primi cronisti che hanno scritto su tali argomenti, abbiano trovato le loro fonti negli archivi reali; o se ciascuno, secondo il suo capriccio, abbia cambiato i nomi, i fatti, i tempi; o se le cose siano avvenute in maniera ancora diversa. Per quanto attiene ai fatti più antichi, a volte [questi cronisti] dicono la verità, a volte la distorcono. Così avviene riguardo [la storia] del primo essere creato, che non chiamano semplicemente uomo, ma «re», e gli assegnano nomi barbari e insensati, e gli attribuiscono un'esistenza di trentaseimila anni. Ma per quanto riguarda il numero dei patriarchi e il diluvio, sono d'accordo con Movsis. Per i fatti del diluvio, e quando citano i tre gloriosi uomini che precedono la costruzione della torre, dopo la navigazione di K‘sisowt‘reaw in Armenia, costoro dicono il vero. Ma quando cambiano i nomi e distorcono altri fatti ancora, mentono.

Բայց ես այժմ ուրախացայց, հաւ առնելով առաջիկայիցս իմոց բանից ի սիրելւոյն իմմէ եւ քան զշատս արդարախօսողէ, ի Բերոսեանն Սիբիլլայ: «Յառաջ քան զբուրգն, ասէ, եւ զբազմաբարբառն լինել ձայն ազգի մարդկան, եւ զկնի նաւարկութեանն Քսիսութրեայ ի Հայս՝ Զրուանն եւ Տիտանն եւ Յապետոսթէ լինէին իշխանք երկրի»: Որ ինձ թուին Սեմ, Քամ եւ Յաբեթ:

Adesso, sono lieto di principiare il mio racconto con le parole della Sibilla berosiana, che amo molto ed è assai più precisa di molti cronisti. «Prima della costruzione della torre», dice lei, «prima della confusione della lingua umana in una moltitudine di idiomi, e dopo la navigazione di K‘sisowt‘reaw in Armenia, i signori della terra erano Zrowann, Titann e Yapetost‘ē». Immagino siano i nostri Sem, K‘am e Yabet‘.

«Եւ ի բաժանել սոցա, ասէ, զամենայն տիեզերս ընդ իւրեանց իշխանութեամբ՝ հարստացեալ տիրէ ի վերայ երկոցունցն եւս Զրուանն»: Զոր աստ ուրեմն Զրադաշտ մոգ, արքայ Բակտրիացւոց, որ է Մեդաց, սկիզբն եւ հայր աստուածոցն ասաց լինել. եւ բազում այլ ինչ զնմանէ առասպելեաց, զոր անտեղի է մեզ այժմ երկրորդել:

«Dopo aver diviso il loro regno su tutta la Terra», dice [la Sibilla], «Zrowann si rafforzò e ottenne il potere sugli altri due fratelli». Costui venne poi considerato, dal mago Zradaštē, re di Battria, cioè della Media, il principe e il padre degli dèi. Zradaštē ha raccontato molte altre storie riguardo a Zrowann, che non serve ripetere qui.

«Արդ՝ ի բռնանալն, ասէ, Զրուանայ՝ ընդդիմացան նմա Տիտանն եւ Յապետոսթէ, ի մարտ պատերազմի ընդ նմա գրգռելով, վասն զի թագաւորեցուցանել զորդիս իւր ի վերայ ամենեցուն խորհէր: Եւ յայսպիսում խռան յափշտակեաց, ասէ, Տիտանն զմասն ինչ ի ժառանգութենէ սահմանացն Զրուանայ: Աստ ի մէջ անցեալ քոյր նոցա Աստղիկ՝ համոզեալ դադարեցուցանէ զաղմուկն. եւ յանձն առնուն թագաւորել Զրուանայ. բայց դաշինս ուխտից եւ երդմանց ի միջի հաստատեն, սպանանել զամենայն արու՝ որ ծնանիցի Զրուանայ. զի մի ազգաւ ի վերայ նոցա թագաւորեսցէ: Ուստի եւ արս հզօրս ի Տիտանացն ի վերայ ծննդոց կանանց նորա կարգէին: Եւ սպանեալ զերկուս ոմանս վասն երդմանն եւ ուխտին հաստատուն կալոյ՝ խարհի այնուհետեւ քոյր նոցա Աստղիկ հանդերձ կանամբք Զրուանայ, հաւանեցուցանել զոմանս ի Տիտանացն՝ ապրեցուցանել զայլ մանկունս, եւ յարեւմուտս կոյս յուղարկել ի լեառնն, որ անուանեալ կարդային Դիւցընկէց, իսկ այժմ կոչի Ոլիմպոս»:

«Dopo che Zrowann ebbe ottenuto il potere», dice [la Sibilla], «Titann e Yapetost‘ē non si sottomisero a lui ma gli si rivoltarono con le armi, poiché Zrowann aveva deciso che i suoi figli ereditassero il suo dominio di tutta la Terra. Nel corso del conflitto», dice, «Titann riuscì a conquistare una parte del territorio di Zrowann. Ma qui intervenne loro sorella Astłik, la quale li convinse a mettere fine alla controversia. I due fratelli acconsentirono a lasciar regnare Zrowann, ma insieme a loro sorella giurarono di far morire tutti i figli maschi di Zrowann, così da impedire alla sua posterità di tenere il potere. Perciò incaricarono alcuni robusti titani di sorvegliare le donne di Zrowann al momento del parto. Dopo aver ucciso due neonati per tener fede al giuramento, Astłik, d'accordo con le mogli di Zrowann, convinse qualcuno titani a salvare gli altri figli e mandarli a occidente, sul monte chiamato Diwc‘ǝnkēc‘, e che oggi si chiama Ólympos».

Արդ՝ զայսոսիկ այլ ոք թէպէտ առասպելս, թէպէտ ճշմարտութիւն հաշուեալ համարեսցի՝ բայց որպէս ես հաւանեալ եմ, բազում ինչ ճշմարիտ է: Քանզի եւ որ Կիպրացւոց Կոստանդեայ եպիսկոպոս Եպիփանոս ի Հերձուածոցն Յանդիմանութեան, յորժամ ճշմարիտ եւ արդարադատ զԱստուած ձեռնարկէ ցուցանել, եւ վասն ջնջելոյ որդւոցն Իսրայէլի զեօթն ազգսն ասէ այսպէս, եթէ արդարադատապէս Աստուած զազգսն զայնոսիկ ջնջեաց յերեսաց որդւոցն Իսրայէլի. զի ի բաժին որդւոցն Սեմայ հասեալ էր երկիր կալուածոցս այսոցիկ, եւ բռնութեամբ Քամայ ի վերայ եկեալ յափշտակեաց զերկիրն: Իսկ Աստուծոյ իրաւունս պահեալ զերդման ուխտին՝ վրէժ հատուցանէ ազգին Քամայ, ի բաց դարձուցանելով զժառանգութիւնն՝ որդւոցն Սեմայ: Այլ զՏիտանսն եւ զՌափայիմսն յիշեն աստուածային Գիրք:

Sebbene questo resoconto sia oggi considerato favoloso da alcuni o veritiero da altri, io sono convinto vi si trovi molto di vero. Epiphánios, vescovo di Constantia, in Cipro, nella sua confutazione Adversus Hæreses, cercando di dimostrare la correttezza e l'equità dei giudizi di Dio, parla anche dello sterminio dei sette popoli dalle mani dei figli di Israele, e si esprime così: «È secondo giustizia che Dio distrusse e annientò questi popoli dal cospetto dei figli di Israele, poiché quella terra faceva parte dell'eredità dei figli di Sem, ma K‘am l'aveva invasa con la violenza e se ne era impossessato. Ma Dio, che mantiene sempre le sue promesse, punì la discendenza di K‘am, strappandogli l'eredità dei figli di Sem». Nelle Scritture si fa inoltre menzione dei Titan e dei Ṙap‘ayim.

Բայց պարտ է մեզ զոմանց անգիր հին զրոյցս, որ պատմեալ եղեն վաղ ուրեմն ի մէջ իմաստնոցն Յունաց, (եւ հասին մինչեւ ի մեզ այս զրոյցք ի Գորգի եւ ի Բանան անուն կոչեցելոց, եւս երրորդ ոմն Դաւիթ), թէպէտ եւ յոյժ սակաւուք՝ երկրորդել: Յորոց մի ոմն ի նոցանէ, վարժեալ փիլիսոփայութեամբ, ասէր այսպէս, թէ «Ո՛վ ծերք, յորժամ էի ի մէջ Յունաց զիմաստութիւն վարժելով՝ դէպ եղեւ ի միում աւուր, զի վասն աշխարհագրութեանց եւ բաժանմանց ազգաց ի մէջ արանց իմաստնոց եւ հմտագունից բան ճառիւր. ոմանք այլազգաբար եւ ոմանք այլաբանաբար զրոյցս մատենից տային. իսկ որ կատարելագոյնն էր ի նոսա, Ոլիմպիոդորոս անուն, այսպէս ասաց.

Ma dobbiamo ancora riferire, seppur brevemente, alcune tradizioni orali narrate dai sapienti di Grecia e trasmesse a noi da uomini chiamati Gorgi e Banan e, terzo, da un certo Dawit‘. Uno di questi, un profondo filosofo, diceva così: «O vegliardi, quando ero tra i Greci e coltivavo la filosofia, accadde una volta che nacque tra questi sapienti e filosofi una discussione che riguardava la geografia della Terra e la divisione delle genti. Chi in un modo, chi in un altro, tentavano di spiegare le storie tratte dai libri. Poi, il più profondo tra tutti, Olympiódōros, si espresse come segue.

Բայց առաւել յաճախագոյն հինքն Արամազնեայց ի նուագս փանդռան եւ յերգս ցցոց եւ պարուց զայսոսիկ ասեն յիշատակաւ: Եւ այսոքիկ զրոյցք սուտ եւ կամ թէ արդարեւ լեալ՝ մեզ չէ ինչ փոյթ: Այլ վասն գիտելոյ քեզ զամենայն, որ ինչ ի լրոյ եւ որ ինչ ի գրոց՝ անցանեմ ընդ բնաւն ի գիրսս յայսոսիկ, զի իմասցիս զառ քեզ պարզմտութիւն իմոց խորհրդոցս:

Queste leggende sono ancor più spesso narrate dai vecchi della stirpe di Aram, con accompagnamento di musica e danze. Che queste tradizioni siano vere o false, poco importa. In questo lavoro io riporto tutto: sia ciò che viene ascoltato con le orecchie, sia ciò che è riportato nei libri, affinché tu conosca ogni cosa e possa bene apprezzare la mia devozione nei tuoi confronti.

ԶԲելայ, առ որով նախնին մեր Հայկ՝ բազումք բազում ինչ այլ ընդ այլոյ պատմեն. բայց ասեմ զԿռոնոսդ անուն եւ զԲէլ՝ Նեբրովթ լեալ. որպէս Եգիպտացիք թուեն հաւասար Մովսիսի՝ Հեփեստոս, Արեգակն, Կռոնոս, որ է Քամ, Քուշ, Նեբրովթ, թողեալ զՄեստրայիմ: Զի առաջին ասեն իւրեանց մարդ լեալ զՀեփեստոս եւ գտակ հրոյ: (Եւ ընդէ՞ր սա գտակ հրոյ, եւ կամ Պրոմեթէոս գողացեալ առ ի յաստուածոցն զհուր եւ շնորհեալ մարդկան, – որ է այլաբանութիւն, – ոչ բերէ ասել կարգ բանիս): Որում եւ հարստութեանցն Եգիպտացւոց կարգ, եւ ամացն ժողովումն ի Հովուացն հարստութենէ մինչեւ ցՀեփեստոս՝ վկայէ հաւասար Եբրայեցւոցն լեալ, որ է ի Յովսեփայ ժամանակացն մինչեւ ցՍեմ, Քամ եւ ցՅաբեթ:

Di Bēl, contemporaneo nel nostro antenato Hayk, narrano in molti e in molti modi. Io invece suppongo che colui che porta i nomi di Kṙonos e Bēl, altri non sia che Nebrovt‘. Così gli Egizi sono d'accordo con Movsis, enumerando Hep‘estos, Aregakn [il sole], Kṙonos, cioè K‘am, K‘owš e Nebrovt‘, trascurando Mestrayim, poiché dicono che il primo uomo e creatore del fuoco fosse Hep‘estos. Ma perché sia proprio costui l'inventore del fuoco, e perché si narri che Promet‘ēos rubasse il fuoco agli dèi per donarlo agli uomini, sono allegorie che non c'entrano con il nostro lavoro. Intanto, gli anni che intercorrono dell'epoca dei Re Pastori, a partire da Hep‘estos, con il susseguirsi delle varie dinastie egiziane, combacia perfettamente con la cronologia stabilita dagli Ebrei degli anni che intercorrono dal tempo di Sem, K‘am e Yabet‘ fino all'epoca di Yovsep‘.

Եւ այսոքիկ բաւական լիցին ասել այսչափ: Զի եթէ զամենայն եղեալսն յաշտարակագործութենէն մինչեւ առ մեզ ի հասողութիւն քեզ ի մերումս ածել ջանասցուք պատմութեան, երբ ապա յըղձալին քո հասանիցեմք զրուցաց պատմութիւնն. մանաւանդ զի եւ առաջիկայս մեր երկար է գործ, եւ ժամանակ մահկանացուաց սուղ եւ անյայտ: Այլ սկսեալ ցուցից քեզ զմերն, թէ ուստի եւ որպէս:

Quanto detto può bastare. Poiché, se noi cominciassimo a esporre per tua conoscenza tutti gli avvenimenti dalla costruzione della torre a oggi, quando riusciremo ad arrivare ai fatti che ci interessano, visto che il lavoro che ci aspetta è lungo, la vita umana breve, e la fine ignota? Allora, cominciando, ti racconterò la nostra storia, indicando da dove arrivano le informazioni e il modo in cui si sono susseguiti gli avvenimenti!